KROZ DURBIN GRAFIČKOG KOLEKTIVA – MAPIRANJE ISTORIJE
Grafički dizajn od KONTAKT-a do GRIFON-a
Grafički dizajn iz programske vizure Grafičkog kolektiva u drugoj polovini 20. veka može se pratiti na izložbama ranih radova iz 50-ih i 60-ih godina, preko manifestacije KONTAKT iz 70-ih, potom obnavljanja KONTAKT-a u 80-im do 1996. godine sa novim izdanjem i novim imenom GRIFON (osnovan sa Quadra Graphic), koji je nastavio bijenalnu evaluaciju godišnje produkcije grafičkog dizajna u Jugoslaviji, a potom Srbiji, Republici Srpskoj i Crnoj Gori.
Tako je afirmisanje grafičkog dizajna deo zapaženih autorskih i programskih koncepcija značajnih već u prvim godinama delovanja Grafičkog kolektiva. Među najranijim organizovanim predstavljanjima dela primenjene umetnosti je izložba grupe od osam umetnika – Slobodan Bogojević, Miloš Bukinac, Slobodan Garić, Aleksandar Gojković, Dragoljub Kažić, Ivan Petković, Ljubiša Ristović, Dragoslav Stojanović-Sip – koji su 1953. godine izložili ostvarenja pre svega iz domena opreme knjige, grafičko-likovnog oblikovanja plakata i novih tipografskih rešenja. Usledile su druge izložbe koje su u osobenim autorskim stavovima ili udruživanjem u dizajnerske timove činile vidljivijom ovu oblast umetničkog stvaralaštva: Primenjena grafika `68. (Dragoljub Kažić, Marko Krsmanović, Borivoje Likić, Slobodan Mašić i Stjepan Fileki); Miloš Ćirić “Studija znaka” 1968; Dizajn studio G&B (Stanko Gaković i Miloš Bobić).
Manifestacija KONTAKT, čiji su inicijatori Bogdan Kršić, Miloš Ćirić i Slobodan Mašić, ustanovljena 1971. i danas je među pionirskim poduhvatima sa idejom mapiranja dometa grafičkog dizajna na jugoslovenskom kulturnom prostoru. Pored stručnog tima iz Beograda, značajni udeo u ovom projektu imao je i Radoslav Putar, zagrebački kritičar i teoretičar dizajna. Koncipiran kao godišnja izložba, KONTAKT je tokom osme decenije (1971-1977) delovao kao poligon za afirmisanje, razmenu iskustava/ideja i kritičko promišljanje i evaluaciju ove, tada kod nas, još relativno mlade oblasti primenjene grafike u široj porodici vizuelnog stvaralaštva u kulturi.
Tokom trajanja izložbi priređivana su predavanja sa diskusijama o dizajnu kao obliku stvaralaštva koje integriše i problematizuje odnose umetnost-društvo-životni/radni prostor-privreda-masovna proizvodnja. O široj zastupljenosti dizajna koji se zasniva na visokim umetničkim i profesionalnim standardima, povodom izložbe Kontakt ‘74 Slobodan Ristić piše “grafički dizajn još nije stekao u našoj sredini afirmaciju posebne kreativne discipline, ili je to verifikovano samo u užem krugu poklonika ove delatnosti (…) kao konzumenti jugoslovenskog grafičkog dizajna najviše likovnog i komunikativnog nivoa, pojavljuju se uglavnom kulturne institucije: muzeji, pozorišta i izdavačke kuće.” Na izložbi KONTAKT u prvim godinama su bili zastupljeni pre svega umetnici iz Beograda, Zagreba i Ljubljane među kojima se kao snažne kreativne individue ističu Slobodan Mašić, Mihajlo Arsovski, Ivan Picelj, Peter Skalar, Janez Suhadolc, Matjaž Vipotnik. Od 1975. povećava se broj učesnika i izlagača iz drugih umetničkih centara; promovišu se novi autori - Balint Sombati iz Novog Sada, Mile Grozdanić, Saveta Mašić, Nenad Čonkić i Dragan Stojanovski iz Beograda, Sanja Iveković, Brane Horvat (Studio S) i Mitja Koman iz Zagreba. Sumirajući stav o naporima jugoslovenskih grafičkih dizajnera Bogdan Tirnanić povodom izložbe KONTAK ‘75 ističe „grafički dizajn za sebe je zadržavao ulogu predvodnika savremenih shvatanja o ulozi oblikovanja u modernoj urbanoj životnoj sredini, a da, opet, dejstvo dizajna u oblikovanom prostoru menja ne samo spoljašnji vizuelni izgled tog prostora nego i ponašanje ljudi koji se njime koriste i kreću. Jednostavnije rečeno, grafički dizajn jeste, u našim uslovima, primarni eksperimentalni poligon jedne nove komunikacije kako čoveka sa prostorom, tako i ljudi u prostoru: kao da svakog marta „civilizacija slike” potvrđuje svoje prednosti u Galeriji Grafičkog kolektiva.”
Projekat KONTAKT obnovljen je početkom 80-tih (1983-1986) a isti autorski tim - Kršić, Ćirić, Mašić – fokusirao je nove fenomene i stvaralačke pojave, produbljujući kritički i teorijski diskurs dizajna. Svaka od manifestacija u ovoj deceniji bila je posvećena posebnoj oblasti grafičkog dizajna - ambalaži, tipografiji, novinama i nedeljnicima, razglednicama, ulaznicama...
Tako je 1983. godine izložba posvećena dnevnoj štampi sa naslovom „Jugoslovenska stvarnost na naslovnim stranama jugoslovenskih dnevnih listova i na stranama njihovih malih oglasa“ a među učesnicima su Zoran Pavlović, Sanja Iveković, Dalibor Martinis, Laslo Kapitanj, Miodrag Knežević, Dobrilo Nikolić...
KONTAKT iz 1984. posvećen je tipografiji, pratio ga je “Razgovor o dizajnu”, a Slobodan Mašić je ovu temu formulisao u šest pitanja: Šta je dizajn? Ko su ljudi koji prave dizajn? Kako nastaje dizajn? Gde je mesto dizajna? Smisao dizajna? Čemu dizajn? U razgovoru su učestvovali Mašić, Miloš Ćirić, Bogdan Kršić, Ješa Denegri, Slavko Timotijević, Bogdan Tirnanić...
Izdanje KONTAKT-a iz 1985. tematizovan je naslovom „Kontejner“ sa Mašićevim uvodom i razgovorom o „Ambalaži u kontejneru“. Značajni su tekstualni prilozi Slavka Timotijevića, Aleksandra Pajvančića, Gorana Redžepija; Oto Bihalji Merin je bio prisutan tekstom „Dizajn danas i ovde“, a pomenimo da je on i otvorio Kontakt ’72.
Koncepcija izložbe iz 1986. fokusirala je štamparsku produkciju (tiskanice) u 22 jugoslovenska grada.
Kontekstualizujući značaj KONTAKT-a u istorizaciji grafičkog dizajna na našim prostorima Gordana Popović Vasić ističe da su u tih 15 značajnih godina izrasle/stasale nove generacije grafičkih dizajnera od kojih će mnogi izgraditi jasan autorski znak u oblastima kojima se bave: Aleksa Pajvančić u koncipiranju ambalaže, Dušan Petričić i Jugoslav Vlahović u oblastima ilustracije, opreme knjige i karikature, Branislav Dobanovački, Slobodan Štetić, Mirjana i Miloš Martinović kreiraju plakate, rad Dragane Atanasović i Boruta Vilda značajan u opremi knjige, Rastko Ćirić u oblasti animacije, Jovica Veljović, Ilija Knežević i Olivera Stojadinović dali su izuzetan doprinos u oblasti pisma.
Sledeće generacije nastavile su novim elanom da stvaraju vitalne forme grafičkog dizajna usklađujući njegovu estetsku prirodu sa zadatkom njegove utilitarnosti. U tom kontekstu prezentovaćemo GRIFON o kojem je nastavak u sledećem izdanju Durbina istorije Grafičkog kolektiva.
|
